Hoe zou de wereld eruitzien als onze prehistorische voorouders hun verstand hadden gebruikt in plaats van hun instinct? Wat als ze even hun SMART-doelen hadden geformuleerd voor ze op jacht gingen? Of oog in oog met een T-Rex voor de zekerheid een risicoanalyse hadden uitgevoerd? Ik vrees het ergste…
Dat wij als mensheid niet zijn uitgestorven, is echt te danken aan ons instinct!
Angst was een héél goede raadgever in een wereld vol bloeddorstige monsters. Miljoenen jarenlang draaide alles om the survival of the fittest: wie het hardst kon wegrennen, had de grootste kans om te overleven. Het gekke is: de meeste monsters zijn verdwenen, maar onze angsten zijn nog springlevend. Daardoor zijn emoties nú juist vaak een slechte raadgever.
Feit: volgens experts is angst in 91 procent van de gevallen onterecht.
Toch beheerst angst nog steeds ons denken en handelen. En fondsenwervers spelen daar vaardig op in. Denk aan campagnes over natuurrampen, hongersnood of oorlogsgeweld: er dreigt grootschalig lijden en actie is nu (NU!) van levensbelang.
Onze reactie op angst
Dat mensen zo sterk reageren op negatieve emoties als angst, komt door de taakverdeling in ons brein. Simpel gezegd is de linkerhersenhelft gericht op de beleving van positieve emoties en de rechterhelft op de beleving van negatieve emoties. Omdat onze gevoelswereld en verbeeldingskracht ook door de rechterkant worden aangestuurd, kun je concluderen dat we van negatieve emoties sterker op drift raken (dat heb ik niet zelf verzonnen, maar geleerd van neuropsycholoog Jan van Strien).
Als het gevaar ver weg is – en we niet direct voor ons eigen welzijn vrezen – zorgen goede doelen dat we ons kunnen inleven in de angst van anderen. Dat we meevoelen met het leed van de slachtoffers. Angst wordt dan bezworen met empathie. Denk aan Giro555, waarbij we niet doneren uit eigenbelang, maar om het leed van anderen te verzachten. Omdat we ons sterk verbonden voelen met hun angst. Omdat we opgelucht zijn dat we zelf geen slachtoffer zijn. Of omdat het goed en veilig voelt om onderdeel te zijn van een collectieve oplossing.
‘Angst beheert nog steeds ons denken en handelen’
De angst grijpt ons echt bij de keel, als we vrezen dat het ons persoonlijke leven binnendringt. Als er een gevaar is dat onszelf of onze naasten bedreigt. Dan gaat het verstand ouderwets overboord en neemt het instinct de macht over - net als in die goeie ouwe oertijd.
En we zijn vooral als de dood voor ziekten…
‘Eén op de vijf mensen krijgt dementie', waarschuwt Alzheimer Nederland. Ik zie dan direct m’n vijf beste vrienden op een rij staan en vraag me af wie de klos zal zijn. Wat deze boodschap ook zo effectief maakt, is de koppeling van emotie en ratio. Dat 20 procent van de mensen in Nederland ooit dementie krijgt, is een keihard feit. Dat ik me daar direct zorgen over moet maken, is helemaal geen feit. Toch ben ik ongerust, bang. Want ‘wat alz… het mijn vrouw is?’
Waar Alzheimer Nederland iedereen waarschuwt, richt de Hartstichting zich primair op vrouwen. De boodschap is dat hartklachten zich bij vrouwen anders manifesteren dan bij mannen. Door de doelgroep kleiner te maken, vergroot je automatisch de zorgen van de mensen die wel tot de groep behoren. Het achterliggende doel is preventie: de Hartstichting wil informeren, vrouwen bewust maken van de gevaren. Maar de wake-up call is angst: als je vrouw bent, loop je gevaar!
In de legendarische campagne van ALS wordt de angst-knop nog harder ingedrukt. We worden nota bene gewaarschuwd door mensen die al aan de ziekte zijn overleden! Een oplossing komt voor hen dus te laat, maar voor ons is er nog hoop. Angst voor de ziekte wordt hier op indringende wijze gekoppeld aan respect voor de held die is gestorven.
Fondsenwervende campagnes die gebaseerd zijn op angst, hebben nog een belangrijk element met elkaar gemeen: ze bieden altijd hoop. Hoop op genezing, hoop op betere tijden, hoop op een betere wereld. Het is een noodzakelijk en effectief tegengif, zodat we ondanks onze zorgen toch de kracht vinden om door te gaan. Jazeker, we zijn allemaal doodsbang voor ALS, alzheimer, Crohn, diabetes, hartziekten, kanker, MS, parkinson, reuma, tuberculose en alle andere ziektes. Maar zolang we doneren is er hoop op genezing…
--
Dit artikel stond eerder in Vakblad fondsenwerving, jaargang 26, nummer 4, dat in december 2024 verscheen.
