Discussie en toenadering op WRR-conferentie over relatie overheid en filantropie

De WRR-verkenning kwam vorig jaar oktober uit. In het verkennende rapport observeert de WRR dat de grenzen tussen filantropie, politiek en bedrijfsleven vervagen. De partijen zijn van nature nauw met elkaar verbonden en het vermogen voor potentiële samenwerking is groot. Filantropische initiatieven hebben een signalerende functie en kunnen beleid zowel aanvullen als tegenwerken. Toch kunnen schenkers ook in gevaarlijke valkuilen terecht komen, schetste WRR-raadslid prof. dr. Marianne de Visser tijdens haar openingswoord. Belangenverstrengeling ligt op de loer: worden keuzes gemaakt uit liefdadigheid of met een winstoogmerk? En in hoeverre worden giften door de overheid gezien als substituut voor het eigen beleid?

De hoofdconclusie: erken en respecteer de eigen aard van de filantropie: vrijwillig en uit liefdadigheid, en zorg voor strikte grensbewaking met overheid en markt.

Fiscale experimenten

De verhouding tussen filantropie, markt en overheid bleek genoeg stof op te leveren tot discussie in de drie panels. Dat gaat in het huidige systeem niet slecht, was de huidige indruk. Wel heeft de sector baat bij het uitleggen van de fiscale mogelijkheden voor giften aan burgers. Voor experimenten staan de deuren open. Zo kan Nederland leren van buitenlandse systemen, zoals het Canadese, waarbij hogere giften op hogere aftrek kunnen rekenen. Hoe fiscaliteit filantropie zou kunnen stimuleren is, volgens de drie hoogleraren uit het panel, zeker ook een experiment waard. Hoognodig vond men het echter ook weer niet.

Aaibaar

Er werd ook uitvoerig gediscussieerd over loterijen die goede doelen helpen. De WRR-verkenning pleit voor een democratisering van het loterijstelsel, om mensen bewuste keuzes te laten maken en ze te betrekken bij de deelnemende goede doelen. Veel deelnemers weten nu niet waar hun ingelegde geld voor bestemd is, zeggen de samenstellers. Toch stonden paneldeelnemers Dennis van Breemen (Ministerie van Justitie en Veiligheid) en Dorine Manson (managing director Goede Doelen Loterijen) niet te springen. ‘Als mensen volledig zelf kiezen wie ze steunen via hun loterijpool, krijgen alleen de aaibare fondsen nog geld, en de minder aaibare, bijvoorbeeld vluchtelingen- of drugsverslaafdenorganisaties, niet meer.’ De geldstromen, van speler naar loterij naar non-profit, moeten goed beheerd worden. Maar loterijen wegzetten als filantropische instellingen is, aldus het panel, teveel van het goede.

Ondernemende filantropie

Na de pauze mengde het publiek zich meer en meer in de discussies, vooral rondom het laatste panel over ondernemende filantropie. Waar ligt de grens tussen de maatschappelijke missie van een (sociale) onderneming en haar drang naar winst? En wie moet daar verantwoordelijkheid nemen?

Volgens een medewerker van het Oranje Fonds is scheiding tussen markt en weldoener niet nodig, aangezien ze elkaar in de praktijk enorm raken: ‘Het maatschappelijke middenveld ligt in het midden van de driehoek filantropie-markt-overheid’. Daarbij is het matchen van goede doelen aan welwillende (sociale) ondernemingen erg gewenst, aldus een medewerker van het Bureau Fondsenwerving in de zaal. Goed geld motiveert mensen ook om zich als vrijwilliger in te gaan zetten. Uiteindelijk lijken de mengvormen en strategieën die bij de relatie komen kijken eindeloos, maar het blijft uitkijken voor de gevaren.

Conceptwetsvoorstel

Dat de verkenning leeft in de filantropische sector mag, zeker gezien de opkomst bij het Vredespaleis, geen verassing meer heten. Maar de sector kampt met één dringender probleem: het conceptwetsvoorstel maatschappelijke transparantie van Minister voor Rechtsbescherming Sander Dekker. Als dat voorstel tot wet wordt gepromoveerd, worden goede doelen verplicht om de namen van grote gevers (meer dan 15.000 euro) publiek te maken op hun website.

Waarnemend directeur van Goede Doelen Nederland, Margreet Plug, bracht met een kort pleidooi aan het begin van de middag de discussie op gang, die daarna nog meerdere keren oplaaide. ‘Geven in stilte is zo belangrijk – als de privacy van donateurs wordt geschonden betekent het dat mensen minder gaan geven. Goede doelen zijn enorm afhankelijk van grote gevers.’ René Bekkers, die met een gesproken column de dag afsloot, noemde het transparantievoorstel ‘idioot’. ‘De goede doelen sector is al ontzettend transparant. Het voorstel is een dode walvis op het strand – je hebt er geen last van zolang hij in de zee blijft, maar als hij aanspoelt is het veel werk om hem op te ruimen. En als hij te lang blijft liggen gaat het beest enorm stinken’.

Van Breemen zorgde voor een glimpje licht aan het einde van de tunnel. Hij sorteerde openlijk voor op een gesprek tussen het ministerie en de betrokken partijen. Wordt vervolgd, dus.