Het kabinet heeft in 2017 een onderzoek gedaan naar de effectiviteit van de ANBI-regeling en de daarmee samenhangende giftenaftrek. Dat heeft geresulteerd in deze voorstellen: het afschaffen van contante giften, het niet meer automatisch aanmerken van niet EU/EER‑overheidsinstanties (buiten het Koninkrijk) als ANBI en het aanscherpen van de integriteitstoets.
De maatregelen zijn opgenomen in het wetsvoorstel Fiscale Verzamelwet 2021 dat op 14 april 2020 bekend is gemaakt. Het praktische belang van de maatregelen lijkt op het eerste gezicht vrij gering. De eerste twee maatregelen spreken voor zich. Maar het aanscherpen van de integriteitstoets rechtvaardigt wel enige toelichting.
Deze maatregel bestaat uit twee delen. De lijst van misdrijven die ertoe leiden dat een instelling niet meer voldoet aan de integriteitstoets, wordt uitgebreid met (groeps)belediging, het aanzetten tot haat, discriminatie of geweld. Het tweede onderdeel is dat een belastinginspecteur een VOG (verklaring omtrent gedrag) kan opvragen, wanneer hij twijfelt aan de integriteit van een ANBI, een bestuurder van een ANBI of een gezichtsbepalende persoon bij een ANBI. De twijfel kan ontstaan zijn op grond van eigen ervaringen of die van burgers. Als de VOG niet wordt geleverd en de ANBI vervolgens ook geen passende maatregelen neemt, dan kan de ANBI-status worden ingetrokken.
De vraag is of het niet gevaarlijk is dat burgers op deze wijze ANBI’s feitelijk in het verdachtenbankje kunnen plaatsen bij de inspecteur. Uiteraard kunnen burgers als klokkenluider fungeren, maar een zorgvuldige toetsing blijft noodzakelijk om te voorkomen dat (bestuurders van) ANBI’s ten onrechte worden beschuldigd en verdacht worden gemaakt. In het wetsvoorstel missen we die zorgvuldige toetsing. De inspecteur zal altijd zelf onderzoek moeten doen en naar mijn mening alleen een VOG moeten opvragen indien er concrete aanwijzingen zijn dat een bestuurder niet integer is. Verder is in het wetsvoorstel ook niet duidelijk gemaakt of de hier bedoelde integriteit aansluit bij de lijst van misdrijven uit de integriteitstoets.
Al met al is de opbrengst van deze nieuwe wetgeving voor ANBI’s mager. Het lijkt hier vooral te gaan om enkele extra handvatten voor de Belastingdienst bij de controle. Maar maatregelen die de filantropische sector ten goede kunnen komen blijven vooralsnog uit. Denk aan het schrappen van de merkwaardige eis bij periodieke giften dat er een kans moet zijn dat de schenker voortijdig komt te overlijden. Zeker indien twee mensen schenken (echtparen) is deze kans geregeld te klein en dat kan leiden tot een onverwacht schrappen van de aftrekpost. Een andere verbetering had kunnen zijn het verduidelijken en verruimen van de mogelijkheden om bij te dragen aan social impact investing. De Belastingdienst werpt daar nu nog regelmatig onnodige belemmeringen op, zelfs als deze activiteiten voluit en rechtstreeks een algemeen belang behartigen. Ook welkom zou zijn de noodzakelijke verduidelijkingen in de 'anti-oppoteis'.
Er wordt op het ministerie wel nagedacht over dit soort onderwerpen. Het zou echter beter geweest zijn wanneer er een geheel van maatregelen zou komen, praktische fiscale belemmeringen voor ANBI’s weg te nemen. Dat bespaart de fondsenwervingssector (en de Belastingdienst) onnodige discussies en inspanningen.
