Een journalistiek onderzoekscollectief bestaande uit Investico, en Pointer (KRO-NCRV) heeft onderzoek gedaan naar Algemeen nut beogende instellingen en of zij zich houden aan hun financiële publicatieplicht. Wat blijkt, van de ruim 43 duizend instellingen met de ANBI-status voldoet bijna de helft niet aan de financiële publicatieverplichting. Vier procent heeft zelfs geen werkende website, hoewel de Belastingdienst dat eist.
Organisaties met een ANBI-status moeten jaarcijfers binnen zes maanden publiceren om gecontroleerd te kunnen worden door de overheid. Die verplichting wordt massaal ontdoken, blijkt uit het onderzoek van Investico en Pointer, mede voor de Groene Amsterdammer, Reporter Radio en Trouw. Niet alleen had bijna de helft van de ANBI’s twee maanden na de deadline de jaarcijfers nog niet online staan; bijna een derde had ook over 2017 nog geen jaarcijfers gepubliceerd. 1.548 van de ruim 43 duizend ANBI’s hadden zelfs geen website of webpagina waardoor de publicatieplicht sowieso niet gecontroleerd kan worden.
Ontdoken
Aan Vakblad fondsenwerving laat Eline Huisman van Investico weten dat er voor het niet nakomen van de publicatieplicht meerdere redenen worden gegeven door de ondervraagde ANBIs. Alhoewel voor een deel sprake is van nalatigheid is toch gekozen om gebruik te maken van het woord 'ontdoken'. Dit omdat de publicatieplicht zeer helder en duidelijk door de Belastingdienst is omschreven op haar website.
Eind 2016 bleek uit een evaluatie van de Belastingdienst zelf al dat er geen sluitende controle is op de instellingen met een ANBI-status. In dat jaar werden 3.090 instellingen op de publicatieplicht gecontroleerd. Bij 200 instellingen is toen de status ingetrokken. ‘Het is niet goed als een stichting in juli van 2019 nog geen jaarverslag over 2018 heeft gepubliceerd’, laat de Belastingdienst desgevraagd weten. Als een ANBI aan een of meerdere criteria van de publicatieverplichting niet voldoet, neemt de dienst contact op om de organisatie erop te wijzen dat de omissie moet worden hersteld. Ook kan het aanleiding zijn tot uitgebreider onderzoek.
CBF-Erkenning
Het Centraal Bureau Fondsenwerving is strenger dan de Belastingdienst in zijn beoordeling van instellingen, blijkt uit het onderzoek. De afgelopen drie jaar voldeden 112 organisaties die de zogeheten CBF-Erkenning hadden of aanvroegen niet aan de criteria. Volgens het register hebben 27 daarvan nog steeds de ANBI-status. De Belastingdienst laat weten dat een intrekking of afwijzing van de CBF-Erkenning voor hen ‘een signaal is om de instelling in controle te nemen’.
Voorwaarden ANBI-status
De belangrijkste voorwaarde voor een ANBI-status; het nastreven van ‘algemeen nut’, is volgens experts nauwelijks te controleren. De criteria zijn amper gedefinieerd in de wet. ‘De Belastingwetgeving is in noodgang door de Tweede Kamer gejaagd. Er is geen fundamentele discussie gevoerd over wat wij algemeen nuttig vinden’, zegt belastingrechtexpert Sigrid Hemels.
‘Daardoor is er nu veel onduidelijkheid en onzekerheid, zowel bij ANBI’s als de Belastingdienst.’
Voordelen regeling
De ANBI-status levert meerdere belastingvoordelen op. Een ANBI betaalt geen erf- of schenkbelasting. Ook kunnen de instellingen in aanmerking komen voor teruggave van de energiebelasting. Daarnaast zijn giften aan ANBI's aftrekbaar, wat weer voordelig is voor donateurs.
De ANBI-regeling kost inmiddels meer dan een half miljard euro per jaar: 374 miljoen door giftenaftrek, 215 miljoen euro door de vrijstelling van erf- en schenkbelasting.
Verantwoording onderzoek
Investico en Pointer deden een willekeurige, representatieve steekproef van 381 ANBI’s. De data zijn afkomstig uit het ANBI-register van de Belastingdienst met 43.268 instellingen. 181 ANBI’s (48 procent) had op 12 september 2019 geen jaarverslag van 2018. Dat is ruim twee maanden na deadline. 62 ANBI’s (16 procent) had alleen een jaarverslag van 2017. Dat betekent dat dus dat bijna een derde van de ANBI’s een jaarverslag van 2016 of eerder had, of helemaal niks. De open data van de Belastingdienst is geraadpleegd op 3 september 2019. Voor deze steekproef geldt dat een marge van 5 procent is genomen bij een betrouwbaarheidsinterval van 95 procent.
Radio 1
In het NPO Radio 1 programma Reporter Radio kwam het onderzoek ruim aan bod. Ze spraken met Jolanda van de Beld (Investico), Thomas Mulder (POINTER) en Rob Hogendoorn (onderzoeker naar Boeddhistische organisaties). Luister het gesprek op de site van Radio 1.
Bron:
Platform voor onderzoeksjournalistiek Investico & Pointer (KRO-NCRV)
