Vandaag publiceert het Sociaal Planbureau (SCP) het rapport Verenigd in verandering: grote maatschappelijke organisaties en ontwikkelingen in de Nederlandse civil society. In het rapport schetsen onderzoekers dr. Hanneke Posthumus, dr. Josje den Ridder en prof. dr. Joep de Hart de ontwikkelingen in aantallen leden en donateurs van meer dan 140 grote maatschappelijke organisaties (>50.000 leden en/of donateurs) tussen 1980 en 2012.
Speciale aandacht is er in het rapport voor de ontwikkelingen bij drie typen organisaties die hun organisatiegraad sinds de jaren tachtig fors hebben zien dalen: politieke partijen, vakbonden en kerken. Gaat het met al deze organisaties bergafwaarts? En: hoe kijken vertegenwoordigers van die organisaties zelf aan tegen het ledenmodel en de toekomst van hun organisatie? De publicatie vormt een vervolg op de rapporten Landelijk verenigd (2005) en Maatschappelijke organisaties in beeld (2008).
De belangrijkste conclusies uit het rapport volgen hieronder. De volledige publicatie is verkrijgbaar bij de (internet)boekhandel en te bestellen of downloaden. ISBN 978 90 377 0690 1, prijs €12,50.
Leden- en donateurstallen 1980-2012: eerst stijging, nu stabiel of lichte daling
Het aantal leden en donateurs van grote organisaties neemt na 1980 aanvankelijk fors toe. Vanaf 2000 stabiliseert deze trend zich en is er zelfs sprake van een lichte afname in de aantallen leden en donateurs. De totale leden- en donateursaantallen dalen sinds het begin van de crisis (2009) niet sterker dan in de periode daarvoor. Het totale aantal leden en donateurs is tussen 1980 en 2012 met 0,5% per jaar gestegen.
Hoewel uit eerder onderzoek blijkt dat de hoogte van de donaties te lijden heeft onder de economische crisis, vinden de onderzoekers geen bewijs van een effect op het leden- en donateursaantal. Het totale aantal lid- en donateurschappen van grote maatschappelijke organisaties in Nederland is en blijft groot. In 2012 bedroeg het totaal aantal lidmaatschappen van alleen al grote organisaties waarvan gegevens door de tijd heen vergelijkbaar zijn 31,4 miljoen. In 1980 waren dat er 26,8 en in 2009 31,5 miljoen.
Verschillen tussen organisaties: verlies voor verzuilde organisaties, winst voor sport & recreatie
Verschillende organisaties laten een verschillend beeld te zien. Terwijl veel van de organisaties die ten tijde van de verzuiling groot waren (zoals politieke partijen, vakbonden, kerken en vrouwenorganisaties) al sinds langere tijd krimpen, is er bij andere organisaties een groeiende aantrekkingskracht. Zo groeit het totale ledental van sportieve en recreatieve organisaties en consumentenorganisaties nog altijd.
Binnen vrijwel alle sectoren die met krimp te kampen hebben, zijn ook organisaties die hier geen last van hebben of zelfs groeien. De in de afgelopen jaren sterkst groeiende organisaties zijn de Vereniging de Vastelastenbond (15% groei per jaar tussen 2009-2012), Amref Flying Doctors (20% groei per jaar tussen 2009-2012), en Stichting Kinderen Kankervrij (KiKa, 25% groei per jaar tussen 2009-2012).
Het totaal aantal donateurs- en lidmaatschappen (x1000) per sector, 1980-2012
Grote maatschappelijke organisaties zien problemen met langdurige binding
Uit een enquête onder sleutelfiguren van 91 organisaties blijkt o.a. dat veel organisaties zien dat hun leden of donateurs minder bereid zijn om tijd in de organisatie te steken en dat het moeilijker is geworden om mensen te vinden voor bestuurstaken. Organisaties proberen tegemoet te komen aan de veranderde behoeften bij hun achterban door leden en donateurs de mogelijkheid te geven zich voor kortere projecten in te zetten. Zij benadrukken het belang van acties en proberen hun leden en/of donateurs langs die weg een ‘beleving’ te bieden zodat de betrokkenheid bij bijvoorbeeld een goed doel meer is dan alleen het geven van geld.
Politieke partijen, vakbonden en kerken op zoek naar nieuwe modellen
Ondanks hun afnemende ledenaantallen of organisatiegraad zijn politieke partijen, vakbonden en kerken overtuigd van hun bestaansrecht. Leden zien ze daarbij als onmisbaar, zo blijkt uit interviews met bestuurders van deze organisaties. Voor de vakbonden gelden de leden niet alleen als een belangrijke inkomstenbron, maar ook als de voelsprieten in de samenleving. Vergelijkbare geluiden zijn bij de kerken te beluisteren. Na decennia van ontkerkelijking binden de kerken nog altijd grote aantallen gelovigen. Ook de geïnterviewde vertegenwoordigers van politieke ledenpartijen hechten groot belang aan het ledenmodel: leden helpen partijen hun democratische functies te vervullen (o.a. als kweekvijver voor kandidaten en als bron van inkomsten). Leden zorgen voor tegenmacht en continuïteit in het gedachtegoed.
Bron: SCP
